ایستادگی علما و اندیشمندان شیعه و اهل‌سنت در مقابله با استکبار

مسئله مقابله با استعمار و استکبار، یک اصل قرآنی است. قرآن، دوستی با کفار ولو کفار اهل کتاب را بدون سود برای مسلمانان دانسته و نقشه یهود و نصاری از دوستی با مسلمانان را گرفتن دین آن‌ها معرفی کرده است: «لَنْ تَرْضی عَنْکَ الْیَهُودُ وَ لَا النَّصاری حَتَّی تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ».^[1] بر همین اساس حضرت امام خمینی(ره) بر مبنای قرآن کریم فرموده است: «اگر آمریکا و اسرائیل بگویند لااله الاالله؛ ما از آن‌ها قبول نمی‌کنیم».^[2] بر این اساس علما و اندشمندان مسلمان اعم از شیعه و اهل‌سنت، همواره کوشیده‌اند با تمسک به آیات الهی و احادیث نبوی به مقابله با تهاجم استکبار و استعمار برخیزند و در این راه سختی‌های بسیاری را هم تحمل کرده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به مقابله با تهاجم فرهنگی غرب در موضوع کشف حجاب در دوران رضاخان توسط علمای شیعه و علمای اهل‌سنت ترکمن اشاره کرد که به صورت مشترک از کشور به عراق تبعید شدند. در مسئله تقابل با استعمار، نظام روحانیت سنى به‌گونه‌اى است که برای مثال شخصیتى مانند عبده اگر بخواهد منصب افتاء را احراز کند، باید خدیو عباس ابلاغ آن را صادر نماید و یا مقام افتاء و ریاست جامع‌الازهر شخصیت بزرگ و مصلحى مانند شیخ محمود شلتوت، باید با نوشته شخصیتى نظامى و سیاسى مانند جمال عبدالناصر حجیت و سندیت بیابد؛ از این‌رو کمتر توانسته‌اند توده مردم را به دنبال خود بکشاند. این در حالی است که روحانیت شیعه در ذات خود یک نهاد مستقل است که از نظر روحى به خدا متکى است و از نظر اجتماعى به قدرت مردم، و از این‌رو در طول تاریخ به صورت یک قدرت رقیب در مقابل زورمندان تاریخ ظاهر شده است.
در شیعه نهضت‌هاى اصلاحى به‌ویژه نهضت‌هاى ضد استبدادى و ضد استعمارى بیشتر، عمیق‌تر و اساسى‌تر صورت گرفته است. در تاریخ جهان تسنن جنبشى مانند جنبش ضد استعمارى تنباکو به رهبرى رهبران دین که منجر به لغو امتیاز انحصار تنباکو در ایران شد و استبداد داخلى و استعمار خارجى هر دو به زانو در آمدند و یا انقلابى مانند انقلاب عراق که علیه قیمومت انگلستان بر کشور اسلامى عراق بود و منجر به استقلال عراق شد و یا قیامى مانند قیام مشروطیت ایران که رژیم سلطنتى استبدادى ایران را مبدل به رژیم مشروطه کرد و یا نهضتى اسلامى به رهبرى رهبران دینى مانند آنچه در ایران امروز مى‌گذرد، مشاهده نمى‌شود. این انقلاب‌ها همه به رهبرى روحانیت شیعه صورت گرفت. جنبش تنباکو را علماى ایران آغاز کردند و با دخالت زعیم بزرگ، مرحوم حاج میرزا حسن شیرازى به پیروزى نهایى رسید. انقلاب عراق را علماى شیعه عراق که در رأس آن‌ها مجتهد جلیل‌القدر آقامیرزا محمدتقى شیرازى قرار داشت، رهبرى کردند. راستى حیرت‌آور و درس‌آموز است که از شخصیتى مانند مرحوم میرزا محمدتقى شیرازى، مجسمه زهد و تقوا و تهذیب نفس و به اصطلاح درون‌گرایى، به یک‌باره در شرایط خاص شخصیتى مجاهد طلوع مى‌کند که گویى همه عمر با جهاد و مبارزه  سر کرده است. نهضت مشروطیت ایران را در درجه اول مرحوم آخوند ملامحمد کاظم خراسانى و مرحوم آقا شیخ عبداللَّه مازندرانى از مراجع نجف و دو شخصیت بزرگ از علماى تهران، مرحوم سید عبداللَّه بهبهانى و مرحوم سید محمد طباطبایى رهبرى کردند.
در نوشتار حاضر به بخشی از ایستادگی علمای شیعه و اهل‌سنت معاصر در مقابل خطر استکبار و استعمار و تهاجم فرهنگی ناشی از غرب می‌پردازیم.
 
[1]. بقره: 120.
[2]. سید روح‌الله موسوی خمینی، صحیفه امام، ج 15، ص 339  و 340.